"Гайхамшгийн эрэлд" цуврал

Бяцхан хунтайж энэ дэлхий дээр биш, бага гараг Б 216-д амьдардаг байжээ. Тэр гараг нь бургилж буй хоёр галт уул, сөнөсөн нэг галт уултай, бяцхан хунтайжаас арай томхон гараг билээ. Орчлон хорвоод цор ганц байдаг хэмээн итгэж, хайрлан хамгаалдаг цэцгээ орхиод гарсан тэрээр олон гарагаар аялаж ван ноён, худалдаачин, архичин, дэнлүү асаагч, газарзүйч зэрэг хүмүүстэй уулзаж, эцэст нь дэлхийд ирсэн ажээ. Энэ зохиол нь Антуан де Сэнт-Экзюперийн бусад зохиолуудтай огт адилгүй бөгөөд тэрээр тайлбар зургийг нь өөрөө зурсан байна. Зохиолын энгийн, ойлгомжтой дүрслэлийн цаана ёгт, гүн гүнзгий утга агуулга нуугдаж буй бөгөөд хар аяндаа өрөвдөх, хайрлан энэрэх сэтгэлийг төрүүлнэ.

“Пиппи Така Тукагийн оронд” Шведийн зохиолч Астрид Линдгрений хүүхдийн цуврал зохиолын гуравдугаар боть бөгөөд 1948 онд хэвлэгджээ. Өмнөх ботиудын нэгэн адил Ингрид Ванг Ниман номын зургийг зуржээ. Эхний хоёр цувралд, Шведийн жижигхэн тосгонд гэрийн тэжээмэл сармагчин, морь хоёрынхоо хамт амьдардаг есөн настай бяцхан охин Пиппигийн талаар, түүний гайхалтай түүхүүд, найзуудын хамтаар өнгөрүүлэх адал явдалт өдрүүд түүнчлэн ааваас нь захиа ирж байгаа тухай өгүүлдэг билээ. Харин цувралын сүүлийн номд буюу “Пиппи Така Тукагийн оронд” номд өмнөх цувралууд дээр гарсан үйл явдлаас хэсэг хугацааны дараах үе гардаг ба Пиппигийн аав ямар учраас халуун орны арлын хаанаар өргөмжлөгдсөн тухай ба Пиппиг аралдаа урьж, гүнжээр өргөмжлөх болсон тухай сонирхолтой түүхийг өгүүлж, Пиппи найзуудын хамт алс холын арлыг зорьж байгаа тухай гардаг.

Эхний номд Шведийн жижигхэн тосгонд гэрийн тэжээмэл сармагчин, морь хоёрынхоо хамт амьдардаг есөн настай бяцхан охины талаар болон түүний гайхалтай түүхүүдийг өгүүлдэг билээ. Харин Пиппи завиар аялсан нь хэмээх хоёрдугаар цуврал дээр Пиппи, Томми, Анника гэх хоёр найзын хамтаар хөгжилтэй зүйлс хийж, өөрийн ямар ч дүрэм журамд баригддаггүй чөлөөт ертөнцөд хэрхэн адал явдлыг бүтээж байгааг өгүүлдэг. Тэгтэл удаан хугацаанд эзгүй байсан Пиппигийн ааваас захиа ирснээр тэд Така Тукагийн орныг зорино.

Номд Шведийн жижигхэн тосгонд гэрийн тэжээмэл сармагчин, морь хоёрынхоо хамт амьдардаг есөн настай бяцхан охины талаар болон түүний гайхалтай түүхүүдийг өгүүлнэ. Пиппигийн гол эд хөрөнгө нь алтан зоосоор дүүрэн цүнх, төрөл бүрийн жижиг эрдэнэстэй олон шургуулга бүхий шүүгээ хоёр юм. Түүний аав нь далайчин бөгөөд ихэвчлэн эзгүй байдаг тул, охин хоолоо хийж, гэрээ цэвэрлэн, байшингаа засаж, тэжээмэл амьтдаа ч арчлан бүхнийг өөрөө бие даан хийж амьдардаг юм. Бүх насаараа аавынхаа хамт тэнгис далайгаар хэсүүчлэн амьдарсан Пиппи хэтэрхий эрх дураараа, хүмүүжилгүй гэмээр зантай. Тэр хөрш айлынхаа Томми, Анника хоёртой сайн найзууд бөгөөд тэдэнтэйгээ хамт өдөр бүрийг адал явдлаар дүүрэн өнгөрүүлдэг. 

Зохиолд Лалли хэмээх индиан охинд тохиолдсон хөгтэй, хөгжилтэй, уйтай олон олон адал явдлууд хөвөрдөг. Тэрээр нэг ном дээр бичсэн Морзын кодыг өдөр шөнөгүй цээжилдэг. Гэвч хожим энэ нь худал зохиомол зүйл болохыг мэднэ. Ингэснээр тэр томчуудад эргэлзэх бөгөөд ямагт өөрөө бүгдийг туршиж үнэн, худлыг мэдэхийг хичээнэ. Ингэх явцад аав ээж, багш нартайгаа үл ойлголцолд хүрдэг. Ийнхүү цаашид юу болохыг танд үлдээе. ... Хүний тархи анх сурсан зүйлээ хамгийн түрүүнд санадаг шүү дээ. Тиймээс ямарваа нэг үгийг анхнаасаа л дүрмийн алдаатай бичээд сурчихвал дараа нь тэр үгээ бичихдээ байнга эргэлздэг болчихдогтой л энэ бүхэн яг адилхан. Тиймээс би жинхэнэ Морзын кодыг эхнээс нь сурах гэж асар их цаг зарцуулсан даа...

Зохиолч номынхоо талаар, эхний удаа уншихад та энгийн нэгэн шидэт түүхийг олж харах ба хоёр дахиа уншвал тэрхүү үлгэрчилсэн зохиолын цаана нуусан миний гол санааг олох болно гэсэн байдаг. Хүн бүрийн дотор бага насны дурсамжууд, тухайн үеийн мэдрэмжүүд насан өөд болох хүртэл нь дотоод сэтгэлд нь нуугдаж байдаг учраас би хүүхдийн ном бичих дуртай гэж номын зохиогч өмнөх үгтээ бичжээ.

Аавыгаа нас барсны дараа ээжтэйгээ хоёулаа үлдсэн Юсуф хүү мөргөлд очих дургүй бөгөөд ихэс дээдсийг хүндэлдэггүй гэх шалтгаанаар өлсгөлөнгийн ирмэгт тулдаг. Ийнхүү тэд сүүлчийн хөрөнгө болох үнээгээ зарж хэдэн өдрийн өл залгуулахаар шийдэх боловч Юсуф шуналт хүний башир аргад хууртан мөнгөний оронд “шидэт үр” авч орхино. Үрийг газарт суулгахад, бусад мод шиг өөдөө биш уруугаа мод ургачихсан байх ажээ. Адал явдал цаашид улам сонирхолтойгоор үргэлжлэх болно.

Начо хэмээх Испани хүү дэлхийн хоёрдугаар дайны үед аялан тоглолт хийж яваад гэртээ харих аргагүй болж Австрали тивд бүрмөсөн үлдсэн Венийн найрал дууч хөвгүүдийн тухай тэр дундаа Густав хэмээх хүүгийн сэтгэл догдлом түүхийг олж сонсоно.

Густав аялах бас дуулах дуртай, 1938 онд 10 настайдаа тэр аль хэдийн алдартай болсон байлаа. Учир нь тэр ''Венийн найрал дууч хөвгүүд''-ийн нэг байсан юм. Дэлхийг тойрч, урт удаан хугацаагаар аялан тоглолт хийж явсан хөвгүүд дайны улмаас эх орондоо буцах аргагүй болж Австралид үлдэн, үрчлэгддэг. Густав 20 жилийн дараа хуримаа хийхдээ л гэр бүлийнхэнтэйгээ ахин уулзана. Олон жилийн дараа Мадридад амьдардаг Начо хүү энэ түүхийг санамсаргүй олж сонсоно. Начо ч бас дуу хөгжимд хайртай, өөр хотод нүүж ирээд удаагүй болохоор найз нөхөдгүй ганцаардана. Ээж нь түүнд дууч шувуу бэлэглэж Начо шувуундаа хэрхэн дуулахыг зааж өгснөөр ганцаардахаа больж, найз нөхөдтэй ч болно. Төмөр торон доторх дууч бяцхан шувуу Амадеус болон түүнтэй адил ганцаардан гуних Начогийн зан байдлаас уншигчид зарим үед хүмүүс бид гадаад ертөнцөөс өөрийгөө тусгаарлан, эргэн тойрнынхноо өөрийн таамгаар дүгнэж, өрөөсгөл бодолдоо хүлэгдэж байдгийг олж харах болно. Густавын түүхийг сонссоноор Начо аливаа зүйлийг гүн гүнзгий, өргөн хүрээтэй харж, дотоод зөрчлөөсөө чөлөөлөгдөж чадна. Тэднийхээр байнга зочлон ирэх Эле эгчийгээ уйтгартай, залхмаар хөгшин хэмээн түвэгшээж байсан нь ч өөрчлөгдөж, Густавын тухай сонссоноор өнгөрсөн цаг хугацаагаар аялаж, энэ настай эмэгтэйн дотоод сэтгэлийн сайхныг бишрэх болно. Далан жилийн тэртээ нэгэн хөвгүүнд тохиолдсон хэрэг явдлаас орчин цагийн өөр нэгэн хөвгүүн өөрийгөө нээж харах түлхүүрийг олох юм. Гучаад оны үеийн Венийн дууч хөвгүүдийн түүхээс сэдэвлэн басхүү австричуудын соёл, олон үнэтэй санаагаар баяжуулан, өнгөрсөн ба одоо цагийн үйл явдлыг хэлхэн бичихдээ хэн нэгний түүх өөр нэг хүнд хэрхэн нөлөөлдөг болохыг энэ зохиол харуулжээ. Түүнчлэн төрж өссөн орчин ахуйгаасаа салж, холдсон хэн бүхэнд тохиолддог бэрхшээлийн тухай, нөхөрлөл, хөгжим тэр дундаа найрал дуучид хамтын хүч чармайлтаар нэг хүн мэт болдог тухай ч өгүүлжээ. Австралийн үндэсний музейд ''Венийн Дууч хөвгүүд''-д зориулсан танхим одоо ч бий. Хөгжим, хүүхэд нас тэднийг холбож Начо нас дээр гарсан Густавд захидал бичнэ... Гайхалтай басхүү сэтгэл шимшрэм бодит түүхээс сэдэвлэн бичсэн, усан будгийн зургуудтай энэхүү номыг уншаарай.

Александр Грин нь хүүхэд залуучуудыг мөрөөдөл, итгэлээр жигүүрлэн үүндээ хүрэх урам зоригт хөтөлсөн бүтээлүүд туурвисан билээ. Зохиолчийн мэндэлсний 120 жилийн ойгоор ОХУ-ын зохиолчдын эвлэл Киров, Слободов хотуудын захиргаатай хамтран Александр Гриний нэрэмжит 'Утга зохиолын шагнал'-ыг бий болгон, 2000 оноос хойш жил бүр шагнадаг болжээ. ...Охин нэг байшингийн дээврээс нөгөө рүү санаандгүй харж байтал гудамжны харалдаа харагдах тэнгисийн хэсэгхэн цэнхэр завсарт аранзал улаан дарвуултай цав цагаан онгоц байх нь түүний нүдэнд тусав. Гэнэтхэн зүрх нь толгой эргэтэл булгилж, хөөрч баярласандаа нулимс нь урсан гарах тэр агшинд огло үсрэн босов. Энэ үед 'Секрет' хөлөг зүүн хажуугаараа эрэг даган явсаар багавтар хошууг тойрч байв. Аранзал өнгөт торгон гал дор байх цасан цагаахан тавцангаас нь зөөлөн ая эгшиглэн хөх ёроолтой уусан нийлэх аж...

Зохиогч Анна Сьюэлл 12 настайгаасаа ажилчдын хүүхдүүдэд ном уншиж өгдөг байжээ. Тэрээр 'Хилэн хар' зохиолоо долоон жилийн турш бичсэн билээ. Тэрбээр нэгэн өдрийн тэмдэглэлдээ 'Амьтдыг хайрлах, тэдэнд чин сэтгэлээсээ хандах тийм л хандлагыг хүмүүст сэргээж өгөх гэсэндээ би нэг бяцхан түүх зохиолоо' гэж бичсэн нь бий. 'Хилэн хар' ном хэвлэгдэн гарсны дараа Англид морьдыг асрах, амраах байр хүртэл олноор байгуулагдаж байжээ. Бөртвикийн эдлэнд төрж өссөнөөс хойш сэтгэл хөдлөм, бартаат амьдралыг туулж, олон эзэнтэй учирсны эцэст өөрийн эдлэндээ буцаж ирсэн Хилэн хар морины сонирхолтой түүхийг энэхүү номоос шимтэн уншаарай.

Италийн зохиолч Карло Лоренци 1883 онд Пиноккио гэх модон хүүд тохиолдсон сонирхолтой зохиолыг туурвижээ. Харин 1940 онд Диснейленд компани хүүхэлдэйн кино болгож дэлгэцнээ гаргаснаар олноо илүү алдаршсан билээ. Тиймээс дэлхийн мянга мянган хүүхдийн гэлтгүй нас насны хүмүүсийн хамгийн их сэтгэлд хоногшсон хайртай зохиол нь болж чадсан юм.

Жеппетто хэмээх худалдаачин, найз Антионогоос нэгэн ярьдаг хэрчим авч түүгээрээ модон хүүхэлдэй урладаг билээ. Тэгээд түүнийг өөрийн төрсөн хүү мэт санаж Пиноккио хэмээх нэр хайрлажээ. Гэтэл тэрээр маш сахилгагүй, эрдэм ном сурах тун дургүй. Хамгийн сонирхолтой нь Пиноккио худал хэлэх болгонд түүний модон хамар сунаж урт болдог байв. Даанч тэрээр байнга худал хэлж, үргэлж л хэрэг төвөг тарина. Харин Пиноккио сайн хүүхэд болохыг хэчнээн хүссэн ч чадахгүй байдаг. Бүгд л өөрөөс нь хулгайлж, хумслан эсвэл хуурч мэхлэн, барьцаалж, эсвэл илжиг болгон хувиргахаар шийдсэн дэлхий ертөнцөд тэрээр амьдарна. Тааралдсан хүн бүр ийм жигшмээр зан гаргаж байхад, хүүхэлдэйн жаал сайн хүү болох боломжгүй байгаад гайхаад байх зүйл үгүй.
Ийнхүү модон хүү олон сонирхолтой адал явдлыг туулсаар эцэс сүүлд нь түүнд юу тохиолдох бол? Тэрээр сахилгагүй модон хүү хэвээрээ үлдэх болов уу, яах бол. Энэ сонирхолтой номыг та хүүхдэдээ авч өгөн түүнийг Пиноккиотой хамт дүүрэн адал явдлаар аялуулаарай. Энэхүү зохиолыг уншсанаар таны хүүхэд үнэнч шударга байдал, хайр энэрэл, эр зоригийн талаар суралцах болно.

Чарльз Лютвидж Доджсон буюу Льюис Кэрролл нь Английн хойд хэсэгт, Дэйрсбури хотын нэгэн жижигхэн тосгон болох Чеширт мэндэлжээ.
Чарльз өөрийн жинхэнэ нэрээрээ маш олон математикийн холбогдолтой номууд бичжээ.. Харин Льюис Кэрролл нэрээрээ хүүхдүүдэд зориулж, уран зохиол, яруу найргийн олон бүтээл хэвлүүлсэн юм. Гэсэн ч Алиса гайхамшгийн оронд (1865), түүний үргэлжлэл болон гарсан Алиса толин дотор (1872) номууд нь олонд илүү танигдсан юм.…Алис хэдэн хором амаа жимийж, ярихын оронд энэ улсыг сониучирхан эргэн тойрноо ажлаа. Магадгүй хамгийн сонирхолтой улс оронд ирчихсэн мэт санагдав. Энд улсад тоо томшгүй олон жижиг горхи нэг талаас нөгөө тал руу шугам татчихсан юм шиг шув шулуун урсах ажээ. Харин голын хоорондох ногоон зүлэг шоо дөрвөлжин хуваагдсан байх бөгөөд булан бүр нь жижигхэн горхитой нийлсэн байлаа.
- Энэ чинь яг л асар том шатрын хөлөг шиг харагдаж байна шүү дээ! гэж Алис хөөрөн дуу алдав.

Жирийн л нэгэн зуны өдрийн үд дунд Алиса туулай нүхээр доош бууснаар ер бусын адал явдал нь эхэлнэ. Хачин сонин дүрүүдээр дүүрэн хачирхалтай ертөнцөд, тэрээр халаасны цаг барьсан туулай, инээвхийлэх мууртай уулзаж, галзуу цайллагаар зочлон, айдас төрүүлэм Бундангийн хатантай хамт модон бөөрөнцөг тоглоно! Тэдний энэ жигтэй, гайхамшигт үлгэрийн ертөнцөд төөрөлдсөн Алиса гэр лүүгээ буцах замаа хэрхэн олох вэ хэмээн бодлогоширч эхлэх ажээ...

Дөрвөн зуун жилийн өмнө Лондоны ядуусын хороололд орших Ховдогчуудын гудамжны хогийн хашааны Том гэдэг гуйлгачин хүү ховорхон аз завшаанаар Англи гүрний эзэн хаан болж, харин ширээ залгамжлах сүр жавхлант жонон VI Эдуард осол ташаагаар хааны ордны гадна гэнэт хаягдаж хэнд ч үл тоогдох тэнэмэл гуйлгачин болсон хөгтэй сонин явдлын тухай энэ номд өгүүлжээ. Сайхан, муухай бас харгис, энэрэнгүй хоёр энэ амьдралд яаж зэрэгцэн оршиж болдгийг уг номд Том Кенти, Эдуард Теодор хоёрын дүрээр харуулжээ. Ядуу гэр бүлд төрсөн Том Кенти өөртэй нь усны дусал мэт адилхан төрсөн ханхүү хорвоо дээр байдаг гэж төсөөлөө ч үгүй явжээ. Ноорхой хувцас өмсөн, гуйлга гуйдаг Том хүү жинхэнээсээ ханхүүг үзэх юм сан, цэвэр сайхан хувцас өмсөх сөн гэж мөрөөддөг байсан нь хувь заяаны тохиолоор биелжээ. Ханхүү Эдуард, ядуу хүү Том хоёр санамсаргүй танилцан улмаар хүүхдийн гэнэн зангаар хувцсаа солин өмссөнөөс болж тэдний хувь заяа ч солигддог. Ингээд Том Кенти хааны ордонд олон адал явдалтай учирч харин ханхүү Эдуард тэнэмэл гуйлгачны хэцүү амьдралыг туулах болдог билээ.

"Нисдэг анги" зохиолыг Германы алдарт хүүхдийн зохиолч Эрих Кестер 19933 онд бичжээ.
Зохиолд сургуулийнхаа дотуур байранд амьдардаг хэсэг найзуудын зул сарын баярын өмнөхөн өрнөсөн хөгжилтэй, адал явдлаар дүүрэн, баяр гунигтай үйл явлуудыг тусгажээ. "Нисдэг анги" хэмээх жүжгийн зохиолыг бичсэн өнчин хүү Жонни Тротц, үргэлж өлсөж явдаг Маттиас Зельбман, өөрийгөө бусдад батлахыг үргэлж хүсдэг Ули фон Зиммерн, ядуу айлын хүү Мартин Талер бас ааш муутай ч сайхан сэтгэлтэй тэдний багш болоод нууцлаг "Тамхи татдаггүй"-н талаар энэ номд гарна.

Зохиолч Рожер Ланслин Грийн нь 1919 онд Их Британийн Норфолк мужийн Норвич хотод мэндэлжээ. Тэрээр “Трой хотын үлгэр”, “Эртний египетийн үлгэрүүд”, “Грекийн баатруудын үлгэрүүд”, “Артур хаан ба дугуй ширээний хүлэг баатрууд” зэрэг эртний үлгэр домог, туульсын олон ном бүтээл гаргасан юм. Та бүхэндээ хүргэж буй энэ ном нь Английн ард түмэнд олон зуун жилийн турш амнаас ам дамжин, шударга ёс, эрэлхэг баатарлагийн жишээ болж олон янзын үлгэр домогт мөнхөрсөн сайн эрийн түүх билээ.

...Ингээд харанхуй ойд ууль шувууны дуу хадаж, тэртээ хол нэгэн чоно улих зуур онгон зэлүүд ойн цоорхойд, тэд бүгд сөхөрч суугаад, тангаргаа өргөлөө. Хэдийгээр тэд хууль зөрчсөн, оргож зайлсан гэмтнүүд ч гэлээ амлалт өчиг нь ариун бөгөөд үнэн байжээ. Саксончууд булаан эзлэгч, дарлан мөлжигчид байсан тэр цаг үед, Артур хааны ширээнд заларч асан язгууртан хүлэг баатар ч тэдний дунд байв.

Германы зохиолч Эрих Кэстнерийг алдаршуулсан энэхүү хүүхдэд зориулсан анхны детектив роман анх 1929 онд хэвлэгдсэн бөгөөд өдгөө дэлхийн 60 хэлнээ орчуулагджээ.

Энэ романд ёс суртахууны сургаалыг ил тод тулгалгүйгээр, дүрүүдийн үйл хэргээр дамжуулан харуулсан нь гайхалтай.

Үйл явдал нь гоёчилж зассан уран зөгнөлийн орчинд бус, тухайн үеийн Берлин хотын орчинд, амьдралд байх бодит дүрүүдийн талаар өгүүлдэг нь энэ романыг тухайн цаг үед бичигдсэн бусад хүүхдийн зохиолуудаас онцгойруулдаг.

Эмээ дээрээ зочлохоор галт тэргээр явах үедээ ээжийнхээ эмээдээ өгөөрэй гэсэн мөнгийг хулгайд алдсан Эмил хүүгийн хэрхэн хулгайчийг барьсан тухай адал явдалт сэтгэл хөдөлгөм түүх билээ. Тэрээр хэрхэн бусад хүүхэдтэй нэгдэж, ямар зам туулан мөнгөө олж авсныг уншигч та бүхэнд үлдээе.